De rust is teruggekeerd in Davos, het mondaine Zwitserse stadje. De jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum, waar biljonairs, CEO’s en politici “de staat van de wereld” bespreken, is afgelopen. Tijd om “de staat van de elite” op te maken.
De klimaatcrisis
Voor de “jaarlijkse hoogmis van het kapitalisme”, zoals de Davos-bijeenkomst soms genoemd wordt, wordt telkens een rapport opgemaakt dat de belangrijkste risico’s voor de wereldeconomie (lees: winstcijfers) voor de komende 10 jaar bespreekt. Die risico’s worden bepaald door bijna 1000 “experts en beleidsmakers”.
Dit jaar het allerhoogst op de agenda: de klimaatopwarming en de gevolgen ervan (van “extreme weersomstandigheden” over “natuurlijke rampen” en “watercrises” tot “het mislukken van klimaatadaptatie en –mitigatie”). Dat dat ook het geval was in 2017 en 2016 toont aan dat onze elite blijkbaar de ernst van de feiten inziet, maar er voorlopig veel te weinig aan doet.
Kunnen we dat wel verwachten van de CEO’s en aandeelhouders die in Davos aanwezig waren? Onder de partners van de meeting van dit jaar bevinden zich Saudi Aramco, BP, Chevron en Lukoil. Respectievelijk nummer 2, 11, 12 en 23 op de lijst van bedrijven die in 1988-2015 de meeste broeikasgassen uitstootten. Verder ook autoconstructeurs als Audi, Renault-Nissan-Mitsubishi en Volkswagen Group, terwijl autovrij leven één van de belangrijkste maatregelen is die je als consument kan nemen om de klimaatverandering tegen te gaan. En onder de partners ook banken zoals JPMorgan Chase, Bank of America, HSBC, Citi, Barclays, Deutsche Bank, Morgan Stanley en Goldman Sachs, die tot de 15 banken behoren die mondiaal in 2014-2016 de meeste financiering voorzagen voor “extreme fossiele-brandstofactiviteiten”.
Kunnen we verwachten van de aandeelhouders en CEO’s van deze bedrijven dat zij zichzelf in de voet zullen schieten en de radicale omslag richting klimaatneutrale economie zullen inzetten? Kunnen we dat überhaupt verwachten van politici die hun hoop stellen op deze bedrijven voor jobs, investeringen en groei? Kunnen we verwachten van de meest vermogenden, die ook het meest verantwoordelijk zijn voor de CO2-uitstoot, dat zij de mondiale productie en consumptie zo radicaal zullen omgooien dat de klimaatopwarming maximaal 1,5°C zal bedragen tegenover het pre-industrieel tijdperk? Dat zij niet alleen hun energieslurpende villa’s en zwembaden, privéjets of vele businessclass vluchten, en hun auto’s met chauffeur zullen opgeven, maar ook hun winsten en vermogens in gevaar zullen brengen om de noodzakelijke transitie te maken?
Laten we er geen goeden doekjes om winden. Als we het van deze heren (en dames) laten afhangen, dan zal de klimaatopwarming vér boven de 2°C bedragen, met alle gevolgen voor de mens van dien.
De ongelijkheidscrisis
Economische en sociale ongelijkheid is een beetje op de achtergrond verdwenen. In 2012-2014 werd het nog aangeduid als belangrijkste risico voor de wereld, maar sinds 2015 geraakte het niet meer in de top-5 van de experts en beleidsmakers die het WEF raadpleegt.
Nu zijn er drie mogelijkheden. Ten eerste: ofwel zijn er andere problemen – zoals de klimaatopwarming en de gevolgen daarvan – nog duidelijker, prominenter, en urgenter geworden (waarbij je natuurlijk abstractie maakt van de relatie tussen klimaatopwarming en ongelijkheid). Mogelijk, maar de feiten en consequenties van de klimaatopwarming zijn al lang bekend. Als de “experts” van het WEF die pas de laatste jaren écht beseffen, zijn ze in elk geval niet zo vooruitziend.
Ten tweede: ofwel is de ongelijkheid als probleem verdwenen, maar dat strookt niet met de werkelijkheid. Vlak voor de start van het WEF toonde het rapport van Oxfam nog aan dat in 2017 82% van alle gecreëerde rijkdom naar de rijkste 1% ging. Als de experts zouden denken dat de ongelijkheid niet meer stijgt of zelfs daalt, zouden ze dus compleet wereldvreemd zijn.
Ten derde: ofwel is ongelijkheid voor de experts maar een probleem als het de bestaande orde bedreigt. Zolang de sociale stabiliteit niet te veel in het gedrang komt en er geen partijen aan de macht komen die een bedreiging vormen voor het mondiale establishment, is er geen probleem voor de Davos-man. Integendeel, die ziet zijn rijkdom toenemen, en dat is wat telt, toch?
We kunnen opnieuw moeilijk oplossingen verwachten van de gemiddelde Davos-ganger. Zullen de biljonairs vakbonden aanmoedigen die een vuist durven te maken in onderhandelingen en sociale strijd? Zullen ze werknemers laten beslissen over winsten en management, in plaats van winsten en management over werknemers? Zullen ze vaste contracten en zekerheid aanbieden in plaats van overal arbeidsmarktflexibilisering te bepleiten? Zullen ze voor de versterking van de openbare diensten en sociale zekerheid opkomen in plaats van voor de afbouw?
Zullen ze massaal hogere belastingen op kapitaal steunen, of straffer nog, hun eigen collectieve onteigening organiseren? Zullen ze eindelijk hun winsten en vermogens weghalen uit belastingparadijzen? (Noot: ook de Big Four accountancybedrijven, Deloitte, PwC, Ernst & Young en KPMG, spilfiguren in belastingontwijking en –ontduiking, behoren tot de WEF2018-partners.)
Zeer onwaarschijnlijk allemaal. Een beetje meer onderwijs hier en een beetje bijscholing daar lijkt de favoriete (schijn)oplossing van de elites voor ongelijkheid, gepaard met wat meer groei en – ironisch genoeg – Trumpiaanse belastingverlagingen voor ondernemingen, kapitaal en hoge inkomens.
Ook van de aanwezige politici moeten onze verwachtingen niet al te hoog zijn. Daarvoor zouden ze meer naar vakbondsbetogingen met voetzoekers en bier moeten gaan, en wat minder naar miljonairsfeestjes met kaviaar en champagne. Wat meer luisteren naar inclusieve sociale bewegingen en wat minder naar exclusieve miljonairsclubjes.
De crisis van de elite
Van deze economische en politieke elite moeten we geen oplossingen verwachten. De elite is wellicht niet blind. En misschien ook niet onverlicht. Maar ze heeft wellicht geen flauw idee hoe ze het systeem zo kan veranderen dat een oplossing wordt gevonden voor de klimaat- en ongelijkheidscrisis, en tegelijkertijd het economisch systeem (inclusief hun eigen privileges en rijkdom) niet in gevaar gebracht wordt.
Hooguit kunnen we verwachten dat de meeste verlichte geesten onder hen gematigde hervormingen steunen die de crises een beetje verlichten. Dus zullen volgend jaar opnieuw de klimaatcrisis en de ongelijkheid besproken worden op de jaarlijkse hoogmis van het kapitalisme. En in 2020 opnieuw. En het jaar daarna opnieuw.
Behalve als ze tot veranderingen gedwongen worden door sociale bewegingen, vakbonden, burgerbewegingen en andere collectieven die verzet bieden tegen de huidige wereldorde, en de elite die ervan profiteert. Zoals ongelijkheidsspecialist Branko Milanovic schrijft over Davos en het thema ongelijkheid: “Het zal doorgaan zoals nu… totdat het stopt.” Of met de woorden van de Britse Labour-politicus John McDonnell: “De mondiale elite riskeert een sociale lawine die hen en hun kapotte systeem zal wegvegen.”
Davos ligt op 1.560m hoogte. Dat zou nogal eens een pijnlijke val kunnen worden als de elite eindelijk van haar voetstuk wordt gestoten.
Deze opinie verscheen eerder op VRT NWS.