Het afbranden van de 24-verdiepingen hoge Grenfell-toren in London is één van de meest indrukwekkende drama’s van het afgelopen voorjaar. Al minstens 79 doden werden geteld, maar dat kan de komende maanden nog steeds oplopen. De menselijke tragedie is echter géén accident dat zomaar gebeurde. Het is het gevolg van een maatschappelijk project met vele facetten, die samen tot deze tragedie hebben geleid.
Minder regels, minder veiligheid
Ten eerste: deregulering. Minder regels, minder bemoeienis, minder bureaucratie, zo luidt het credo. Ook hier trekt bijvoorbeeld Gwendolyn Rutten (Open VLD) en strijde tegen de “betutteling”. “We zitten in een samenleving waarin we onze eigen onmacht illustreren door voor alles regeltjes te maken”, zei ze in een interview.
““Waar de strijd tegen regelgeving toe leidt, werd pijnlijk duidelijk in Londen.””
Waar die strijd tegen regeltjes toe leidt, werd pijnlijk duidelijk in Londen. In 2014 weigerde de toenmalige Conservatieve Minister van Huisvesting Brandon Lewis nog om de installatie van watersproeiers verplicht te maken. Dat verantwoordde hij met de belofte van de regering dat ze het aantal reguleringen zouden verminderen, waarbij voor elke nieuwe regel er twee bestaande zouden moeten afgeschaft worden. Deregulering was voor hem belangrijker dan veiligheid. In plaats van “safety first”, “dogma first”. “Cutting red tape”, zo noemen voorstanders van deregulering het graag. Maar zoals een Labour parlementslid het stelde: “red tape” redt levens.
Minder investeringen, minder veiligheid
Ten tweede: besparingen en een gebrek aan investeringen. Eén “besparing” zorgde ervoor dat de inspecties van de brandveiligheid in woontorens met 25% daalde de afgelopen vijf jaar. Maar de belangrijkste besparing was die bij de recente renovatie van de gevelbekleding van de Grenfell-toren. Daarbij is gekozen voor aluminium bekleding, met een type materiaal dat in Duitsland volledig geband is, en in de VS verboden is voor hoge gebouwen wegens het gevaar van vuurverspreiding (regels redden levens!).
““Is een schamele 5000 pond te veel gevraagd om de veiligheid van mensen te garanderen?””
Had men gekozen voor vuurbestendige gevelbekleding, dan had dat £2 meer gekost per vierkante meter, of in totaal … £5000. Is een schamele 5000 pond te veel gevraagd om de veiligheid van mensen te garanderen? Of hechten we echt zo weinig waarde aan de mensenlevens van minder gegoede medebewoners? Besparingswoede tegen elke menselijke prijs, en hier is de prijs uiteindelijk zeer hoog uitgevallen.
Meer privatisering, minder verantwoordelijkheid
Ten derde: privatisering en outsourcing. Het beheer van de Grenfell-toren was in handen van een gigantische verzelfstandigde woonmaatschappij, de Kensington and Chelsea Tenant Management Organization (KCTMO). Die “non-profitorganisatie” boekte in 2014-2015 een operationele winst van £74.000, en de vier senior managers verdienden in 2015-2016 samen meer dan £650.000 voor hun “goede beheer” van de eigendommen.
““Outsourcing laat toe aan grote bedrijven om winst te maken uit basisnoden, en tegelijkertijd ook democratische controle en verantwoordingsplicht te ontwijken.””
Eén van de zaken die al volledig duidelijk is in de nasleep van het drama, is dat KCTMO helemaal niet de legitieme eisen en vragen van de bewoners beantwoordde. Zoals Guardian-journalist Aditya Chakrabortty schrijft, die outsourcing laat toe aan grote bedrijven om winst te maken uit basisnoden, en tegelijkertijd ook democratische controle en verantwoordingsplicht te ontwijken.
Minder overheid, slechtere huizenmarkt
Ten vierde: het huisvestingsbeleid. De Thatcheriaanse consensus schrijft voor dat de overheid zich zo veel mogelijk moet terugtrekken uit de constructie en het eigendom van woningen. Enkel voor de allerarmsten, die niet op de private markt terechtkunnen omdat die simpelweg onbetaalbaar is, mag de overheid zich nog wat bezighouden met sociale huisvesting. Dat is ook het beleid van de huidige Vlaamse regering. Zoals Liesbeth Homans (N-VA), Vlaams Minister van Wonen, expliciet stelt: “We willen sociale woningen alleen nog toekennen aan wie er echt een nodig heeft.”
Het gevolg is niet alleen dat huisvesting minder betaalbaar wordt voor de lage inkomens en een deel van de middenklasse (en vooral jongeren), maar ook dat er een stigma ontstaat voor mensen die in sociale huisvesting wonen. Zoals Faiza Shaheen van de Britse denktank CLASS schrijft, bewoners van sociale woningen zijn jarenlang gedemoniseerd en afgeschilderd als alcoholisten, criminelen en moeders met vijf kinderen van drie verschillende vaders. Chavs, zoals ze “Johnny’s en Marina’s” in het VK bestempelen.
Meer ongelijkheid, minder zeggenschap
Tot slot: ongelijkheid. Bewoners waarschuwden al in november 2016 dat KCTMO “met vuur aan het spelen was” door het verwaarlozen van de brandveiligheid. Twee vrouwen – de 27-jarige Mariem Elgwahry en de 33-jarige Nadia Choucair – verzetten zich tegen het gebrek aan brandveiligheid in het 24-verdiepingen hoge woontoren slash crematorium. In plaats van naar hen te luisteren, reageerde KCTMO met intimidatie en dreigementen. Zowel Mariem als Nadia zijn waarschijnlijk omgekomen in de brand…
““Is er ook maar één iemand die gelooft dat de stemmen van bewoners op zo’n flagrante manier waren genegeerd als het om meer vermogende bewoners van luxeappartementen ging?””
Is er ook maar één iemand die gelooft dat de stemmen van bewoners op zo’n flagrante manier waren genegeerd als het om meer vermogende bewoners van luxeappartementen ging? Dat zo’n loopje genomen zou worden met de brandveiligheid als het niet om minder gegoede bewoners ging? Het schuldig verzuim om de veiligheid van gewone mensen te waarborgen noemt Chakrabortty in The Guardian “sociale moord”, naar analogie met de onveilige situatie van 19de-eeuwse fabrieksarbeiders.
Bovendien werd de stem van de bouwindustrie blijkbaar wel gehoord. Die industrie lobbyde tegen strengere normen voor de te gebruiken materialen, want dat zou de “keuzevrijheid” sterk verminderen. Je kan het de Tories waarschijnlijk niet kwalijk nemen dat ze hun broodheren – ze kregen meer dan 1 miljoen pond aan donaties van vastgoed- en bouwbedrijven bij de verkiezingen in 2015 – willen behagen. Meer vrijheid, met de groeten van de Conservative Party.
De verwoestende gevolgen van een systeem
Deregulering, een dogmatisch besparingsbeleid, privatisering en outsourcing, minder overheidstussenkomst in de huizensector, en de toegenomen ongelijkheid in middelen en macht: ziedaar de recepten met dodelijke gevolgen. De tragedie is dus veel meer dan nalatigheid of schuldig verzuim.
““Deregulering, een dogmatisch besparingsbeleid, privatisering, minder overheid in de huizensector, en de toegenomen ongelijkheid: ziedaar de recepten met dodelijke gevolgen.””
Ze toont het failliet van een ideologie, maar ook van het project dat door die ideologie werd gelegitimeerd. Een project waarbij alles moet wijken in functie van de winst. Een project waarbij meer vrijheid voor financiële instellingen, grote bedrijven en geldschieters ten koste gaat van de overgrote meerderheid van de maatschappij.
De brand is dan ook een symbool voor de verwoestende gevolgen van decennia neoliberaal beleid. Het zou mooi zijn als het afbranden van de Grenfell-toren ook een symbool zou worden voor het verzengen van de neoliberale recepten in een vuurzee van menselijke woede en verontwaardiging.
Deze opinie verscheen eerder op knack.be.