Het viseren en bestraffen van langdurige zieken verhult dat het beleid zelf mee de instroom in langdurige ziekte organiseert.
Kersvers Vlaams minister van Economie Jo Brouns (CD&V) roffelt bij zijn entree eveneens de activeringstrom. In het avondjournaal legde hij uit hoe de VDAB inactieven achterna moet zitten tot in de revalidatiecentra en pijnklinieken. En zeker niet te vrijblijvend: ‘een rode kaart’ als ze niet voldoende bereidwillig met kruk en pijnstiller richting arbeidsmarkt hobbelen.
Federaal zal minister Frank Vandenbroucke woensdag het financieel bestraffen van langdurig zieken als activeringsmaatregel door het parlement duwen. Dat haperde afgelopen week even omdat het negatieve RIZIV-advies niet bij het wetsvoorstel zat. Met onder meer artsen, experts, patiëntenverenigingen, ziekenfondsen en de sociale partners die zich allemaal kritisch uitspreken zie je in die stapel negatieve adviezen er wel eens eentje over het hoofd, blijkbaar.
Incompetentie of fraude
Net zoals het duwen van langdurig werklozen naar gemeenschapsdienst, hebben maatregelen om langdurig zieken te ‘activeren’ één kenmerk gemeen: ze werken niet. Buitenlandse ervaringen en onderzoek tonen dat uitkeringssancties voor langdurig zieken de kans op werk niet verhogen, integendeel. Ze ondermijnen het ondersteunende karakter van het re-integratieproces en duwen mensen in een precaire positie nog verder in de miserie.
In België heeft de helft van de gezinnen met een langdurige zieke het moeilijk om op het einde van de maand rond te komen. En 40 procent stelt al eens geneeskundige zorg uit. Insinueren dat werknemers langdurig een ziekte willen en kunnen veinzen om in zulk een precaire situatie te belanden, getuigt van een volledig gebrek aan realiteitszin en een verbazende nonchalance in het impliciet beschuldigen van duizenden betrokken artsen en professionals van incompetentie of fraude.
Buitenlandse ervaringen en onderzoek tonen dat uitkeringssancties voor langdurig zieken de kans op werk niet verhogen, integendeel.
De maatregelen werken niet. Waar ze wel bijzonder effectief in zijn is in de aandacht afleiden van de structurele oorzaken van de stijging van het aantal langdurige zieken, evenals het gebrek aan passend beleid daartegen. De netjes gedocumenteerde oorzaken zijn de vergrijzing van de beroepsbevolking, het toenemend aantal (oudere) vrouwen in die groep, en de toename van psychische en fysieke problemen, zoals burn-outs en spier- en skeletaandoeningen.
Ziekmakende arbeid
Een derde van de langdurig ziekten lijdt aan werkgerelateerde spier- en skeletaandoeningen, zoals hernia, lage rugpijn of carpaaltunnelsyndroom. Het is menselijker en effectiever de oorzaak daarvan aan te pakken dan een legertje VDAB-consulenten pijncentra af te laten dweilen om werknemers zich al dan niet over bestraffende vragenlijsten te laten buigen. Gevaarlijk als daardoor de kans reëel is dat ze zo opnieuw worden blootgesteld aan de oorzaak: ziekmakende arbeid.
Werknemers blijvend blootstellen aan ziekmakende arbeid maakt ze langdurig ziek. Zeker als je ze langer blootstelt door de pensioenleeftijd op te trekken. Nauwelijks de helft van de werknemers met spier- en skeletgerelateerde klachten acht het haalbaar om de huidige of een gelijkaardige job tot 60 jaar uit te voeren. Met een pensioenleeftijd boven 60 jaar, zonder een werkbaarheidsbeleid, organiseert de overheid mee de instroom in langdurige ziekte.
Een werkbaarheidsbeleid dat ziekmakende arbeid effectief tegengaat, vereist doortastendheid.
Een werkbaarheidsbeleid dat die instroom en de organisatie van ziekmakende arbeid tegengaat, vereist doortastendheid. In de plaats daarvan blijft het al jaren vooral bij lippendienst rond ‘werkbaar en wendbaar werk’. Ook bleek het politiek meer opportuun de pensioenleeftijd eenzijdig op te trekken en de vraag of dat voor de werknemer haalbaar is te laten voor wat ze is. Het verbaast dan ook niet dat de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor niet eens de helft van de jobs als werkbaar bestempelt.
Het is veel makkelijker de aandacht te verschuiven van de structurele oorzaken en het gebrekkige beleid naar de individuele verantwoordelijkheid van de werknemer. Je kan je meteen profileren met een lik-op-stukbeleid op de kap van maatschappelijke groepen die toch al politiek onmondig in het verdomhoekje zitten van langdurig werklozen, zieken en anderen die profiteren en een budgettaire last zijn.
De maatschappelijk uitdaging van langdurige ziekte en de werknemers die met een kapotgewerkte rug in de revalidatiecentra en de pijnklinieken zitten, verdienen beter dan deze misleidende, politieke profilering.
Deze opinie verscheen op 15 juni 2022 in De Tijd.