Gedurende lange tijd stonden de politieke schijnwerpers in 2023 gericht op Delhaize. In dat bedrijf brak een sociale strijd los rond de beslissing om alle winkels in eigen beheer af te stoten aan franchisehouders. Kort gezegd blijven het Delhaize-winkels, maar dan beheerd door kleine (of minder kleine) zelfstandigen.
Waarom deed Delhaize dit? Volgens de vakbonden vooral om te morrelen aan de arbeidsvoorwaarden. Een onafhankelijke franchise komt in een andere sector terecht met slechter beschermde arbeidsvoorwaarden dan de grootdistributie. Ook is het oprichten van een vakbond moeilijker in een bedrijf met weinig werknemers omdat er geen sociale verkiezingen georganiseerd hoeven te worden.
Dit is ten minste bedenkelijk, waardoor een luide vraag kwam voor politieke oplossingen. Even later kwam Minister van Werk, Dermagne, met enkele voorstellen tot aanpassing van de Wet Renault en de regeling bij bedrijfsovergangen (CAO 32bis).
Maar België is natuurlijk niet het enige land waar bedrijven via franchising proberen om arbeidsvoorwaarden te verlagen en sociaal overleg te vermijden; dat gebeurt overal.
Ook in de Verenigde Staten. Daar hebben ze een oplossing bedacht die misschien inspirerend kan zijn voor België. President Biden versterkte daar het concept dat twee bedrijven, in dit geval de franchisehouder en de franchisegever, gezien kunnen worden als gezamenlijke werkgevers, als er een gezamenlijke invloed is op essentiële arbeidsvoorwaarden zoals salaris, arbeidstijden, taken, supervisie, arbeidsreglement, aanwerving en selectie, of veiligheids- en gezondheidsregels.
Een McDonald's in de VS die zijn franchiserestaurants zo controleert dat ze een bepalende invloed uitoefenen op arbeidsvoorwaarden en arbeidsorganisatie, kan worden beschouwd als medewerkgever voor de werknemers.
Als gevolg hiervan wordt de franchisegever (de McDonald's in ons voorbeeld) medeverantwoordelijk voor overtredingen van de arbeidstijdenregeling, veiligheid en gezondheid op het werk, maar ook voor de loonvorming. Dus ook in het sociaal overleg zou het franchisebedrijf als medewerkgever kunnen worden beschouwd. Een CAO met McDonald's zou dan ook van toepassing zijn op de franchisenemers, en ook sociale verkiezingen zouden, in principe, overal moeten worden georganiseerd.
Sociale dumping via franchising wordt hierdoor een risicovolle activiteit. Als een rechter later bepaalt dat de franchise in feite 'schijn' was, dan moet er achterstallig loon worden betaald.
In het geval van Delhaize werd er nogal wat gezegd over de strikte voorwaarden waaronder het zijn franchises toekent, en zou moeten worden onderzocht of er al dan niet sprake kan zijn van medewerkerschap.
Het feit dat zo'n regeling in de VS onder Obama bestond, en nu opnieuw wordt aangescherpt onder Biden, toont op zijn minst aan dat het niet onrealistisch is, en misschien ook een antwoord kan zijn op de Belgische sociale dumping via franchising. Maar vreemd genoeg is het debat daarover in België in de aanloop naar de verkiezingen zo goed als onbestaande.