De FinCEN Files lijken vooral met onverschilligheid en gelatenheid onthaald te worden. Belgische en andere Westerse banken die mee verantwoordelijk zijn voor criminele activiteiten? We schrikken er niet echt meer van, het verbaast ons niet, eens de schouders ophalen is het maximum als reactie.
Het cynisme regeert, in de Dorpsstraat, maar ook in de Wetstraat. Want terwijl de war on drugs met tanks bevochten moet worden in de straten van Antwerpen, mag het grote drugsgeld zich dankzij "onze" banken vrij bewegen naar waar dan ook. Terwijl ook de Vivaldi-coalitie zo veel mogelijk goedbedoelende migranten uit België lijkt te willen weghouden, mag zwart geld ongemoeid immigreren vanuit alle uithoeken ter wereld, om daarna dan weer te emigreren naar andere uithoeken. Een opengrenzenpolitiek voor het vuile en het zwarte geld, geen gesloten centra waarin het gevangengezet wordt, geen verplichte terugkeer naar de gemeenschap waar het vaak crimineel en/of onrechtmatig verkregen geld thuishoort.
Wat weer opvalt, is hoe het Westerse kapitalisme verbonden is met corrupte en illegitieme praktijken, hoezeer we corruptie in theorie ook van de hand wijzen en doen alsof we er niks mee te maken hebben. Bij de Griekse crisis wilden West- en Noord-Europese landen Griekenland zo graag een lesje leren, terwijl de Amerikaanse grootbank Goldman Sachs de Griekse overheid hielp met het verdoezelen van overheidsschulden, Franse en Duitse banken van die Griekse overheidsschulden profiteerden en Duitse bedrijven volop verweven waren in corruptieschandalen en belastingontduiking in Griekenland. In hetzelfde genre: het Nederlandse blad Elsevier zette in mei met stereotyperende beelden over de luie Italiaan "Geen stuiver extra naar Zuid-Europa" als titel op de cover, terwijl Italië jaarlijks 1,5 miljard euro aan belastinginkomsten misloopt door het Nederlandse belastingparadijs, waar enkel een kleine financiële elite beter van wordt.
We wijzen corrupte Afrikaanse regimes met de vinger, terwijl het Westerse multinationals zijn die de natuurlijke rijkdommen plunderen zonder veel bij te dragen aan de publieke financiën, en terwijl het Westerse banken zijn die de kapitaalvlucht faciliteren. En ook nu weer, met de FinCEN files, blijkt dat Oost-Europese en Aziatische oligarchen en Latijns-Amerikaanse drugskartels en corrupte zakenlui een beroep doen op Westerse financiële instellingen - met onder meer een belangrijke rol voor ING - om hun kapitaal verborgen te houden en wit te wassen.
Wat kunnen we eraan doen?
Het probleem is dat woede en verontwaardiging zonder hoop op beterschap enkel leidt tot cynisme. Bovendien is het financieel systeem zo complex en abstract dat we de vormgeving en regulering ervan overlaten aan een kleine financiële elite en een klein groepje technocraten.
Nochtans is verandering mogelijk. Een eerste stap zou zijn om ons bankenstelsel te diversifiëren. Terwijl enkele grootbanken (BNP Paribas, KBC, ING en Belfius) België domineren, is er in andere landen een grotere rol voor coöperatieve banken, spaarbanken en (kleinere) publieke banken. Zo'n stelsel creëer je natuurlijk niet van vandaag op morgen, maar we kunnen beginnen met het maatschappelijk debat erover te openen. Nederland lijkt op dat vlak al verder te staan dan België. Terwijl we in België al een grote publieke bank hebben, is er helaas weinig debat over hoe we die bank kunnen hervormen zodat ze het algemeen belang dient in plaats van zich net als een puur private commerciële speler te gedragen.
Ten tweede moet wetgeving het mondiaal financieel systeem hervormen. Een minimum zou zijn om een einde te maken aan belastingparadijzen en de proliferatie van schermvennootschappen. Dat ook landen zoals Zwitserland, Belize, de Maagdeneilanden, Cyprus, Barbados, enz. opduiken, is natuurlijk geen toeval. Het bestaan van belastingparadijzen is crimineel op zich. Hoe hard beschermheren van de status quo ook verdedigen dat er zo veel geldstromen naar belastingparadijzen gaan, er is geen enkele legitieme reden dat een land veel meer financiële stromen ontvangt en versluist dan zijn reële economie rechtvaardigt.
De bekende expert Gabriel Zucman stelt voor dat welwillende landen desnoods unilateraal sancties nemen tegen niet-meewerkende belastingparadijzen. Zo zouden we een financiële transactietaks kunnen installeren op alle transacties van en naar belastingparadijzen. Maar we kunnen ook verdergaan: waarom verbieden we niet álle financiële stromen met belastingparadijzen, tenzij een bedrijf of individu kan aantonen dat er een reële economische activiteit aan verbonden is?
Dat kan het begin zijn van het einde van de open grenzen voor het financieel kapitaal. Voor internationale transacties vanaf een bepaald bedrag naar welk land dan ook zouden we een automatische blokkering door de banken kunnen verplichten, waarbij de verplaatsing van het kapitaal pas kan gebeuren na voorafgaande goedkeuring door een dienst als de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI), de Belgische antiwitwascel, of de Bijzondere Belastinginspectie (BBI).
Tijdens de betere jaren van het Westerse kapitalisme, na de Tweede Wereldoorlog, waren kapitaalcontroles algemeen aanvaard en wijdverspreid. Dat was ook wat John Maynard Keynes beoogde voor de internationale economische wereldorde: 'Controle op kapitaalbewegingen, zowel inkomend als uitgaand, zou een permanent kenmerk moeten zijn van het naoorlogse systeem', zo schreef hij.
Tot slot moet er natuurlijk voldoende controle zijn op de gemaakte wetten, en moeten de antifraudediensten, de fiscus en het parket voldoende personeel en andere middelen hebben om de naleving van de wetten te waarborgen.
Het probleem is dus niet dat er geen oplossingen bestaan, het probleem is dat er geen politieke wil is om die oplossingen door te voeren. Vooral rechtse partijen blijven rijden voor de kar van de financieel-economische elite, of het nu gaat om het verzet tegen de volledige opheffing van het bankgeheim, tegen een meerwaardebelasting (laat staan een volwaardige vermogensbelasting), of tegen Europese regels die de race-to-the-bottom op het vlak van de vennootschapsbelasting moeten tegengaan.
En dat ondanks dat volgens opinieonderzoek zo'n 90% van de Belgen een einde aan de fiscale fraude wil, ondanks dat fiscale rechtvaardigheid populair is, ondanks dat er onder kiezers van alle Belgische politieke partijen een vrij groot draagvlak bestaat voor meer (fiscale) maatregelen tegen inkomensongelijkheid. Deze discrepantie, die door FinCEN nog eens aan de oppervlakte komt, vormt een gigantisch groter democratisch deficit dan de vraag of er aan beide kanten van de taalgrens wel een politieke meerderheid is voor de volgende federale regeringsploeg.
— Deze bijdrage verscheen eerder op Knack.be.