Pierre Wunsch heeft het parlement iets uit te leggen

De manier waarop de Europese Centrale Bank en de Nationale Bank met het klimaat omgaan, verdient politieke aandacht.

Stel je voor, de directeur van de NMBS zit aan tafel met andere directeurs van Europese treinmaatschappijen. Al drie jaar lang onderhandelen zij over een transcontinentaal treinnetwerk. Af en toe laat deze directeur in kranten of in speeches vallen dat hij tegen een groot treinnetwerk is, maar over het algemeen blijven zijn onderhandelingsposities onduidelijk. Nog tot 2025 gaan de onderhandelingen verder, maar daarna weten we nog altijd niet welke posities de Belgische directeur precies innam. Op geen enkel moment nodigt het parlement hem uit om zijn visie te verduidelijken. Dat is toch een rare situatie?

Toch doet dit gedachte-experiment zich ook in het echt voor. Pierre Wunsch, de gouverneur van de Nationale Bank van België, onderhandelde de afgelopen jaren met andere Europese centrale bankiers over wat de Europese Centrale Bank (ECB) moet doen tegen klimaatverandering. Uit zijn publieke statements blijkt dat de ECB volgens hem een minimale rol te spelen heeft op het vlak van klimaat. Uit een interview in deze krant leren we bovendien dat hij investeringen in klimaat geen goede reden vindt voor overheids­tekorten. Hij waarschuwt voor de risico’s van te hoge uitgaven (DS 11 december). In het interview blijft de rol van de centrale bank in de klimaattransitie opnieuw buiten beeld.

De manier waarop de ECB en de Nationale Bank met het klimaat omgaan, verdient politieke aandacht. Wunsch is een ambtenaar. Toch nodigt het parlement hem niet uit om zijn visie te verduidelijken. Politici durven weinig kritische vragen stellen aan de Nationale Bank of de ECB omdat ze onafhankelijk zijn. Maar die onafhankelijkheid is geen excuus om ambtenaren soloslim te laten spelen. In steeds meer lidstaten leggen centrale bankiers daarom aan het parlement uit waarom ze denken het mandaat van de Europese Centrale Bank goed in te vullen. Het is belangrijk dat het federale parlement Wunsch vragen stelt over zijn standpunten.

Geld voor nieuwe boorputten

De ECB gaf de laatste jaren voor duizenden miljarden extreem goedkope leningen aan banken en gebruikte nog eens duizenden miljarden om leningen aan overheden en grote bedrijven van die banken over te kopen. Dat beleid slaagde erin op korte termijn de financiële stabiliteit te bewaren. Maar bij deze enorme operatie hield de bank tot nu toe geen enkele rekening met het klimaat. De ECB accep­teerde meer dan 300 miljard in obligaties van de fossiele industrie als onderpand voor leningen. Ook kocht de bank zulke obligaties op grote schaal op. Zo kregen bedrijven tegen zeer gunstige tarieven onder meer geld voor de aanleg van nieuwe boorputten en frackingprojecten.

Ondanks interne tegenstand besliste de raad van bestuur van de ECB in juli dat ze gaat onderzoeken hoe ze klimaatrisico’s beter kan integreren in haar beleid. Die klimaatrisico’s vallen uiteen in twee grote categorieën. Ten eerste de fysieke risico’s die gepaard gaan met klimaatopwarming, zoals verzekeraars die veel schadeclaims moeten terugbetalen na natuurrampen. Ten tweede de transitierisico’s die het gevolg zijn van de transitie naar een koolstofarme economie. Denk aan banken die lenin­gen geven aan oliebedrijven die binnen een paar jaar minder olie mogen oppompen. Wunsch argumenteert dat die risico’s fundamenteel onmeetbaar zijn en dat centrale banken daardoor beter niet tussenkomen. Bij gebrek aan volledige kennis zou elke interventie onvoldoende gericht en nodeloos verstorend zijn.

Dat is een onverstandig uitgangspunt voor beleid, omdat er wel degelijk grote financiële risico’s zijn. De verliezen zijn potentieel veel groter dan de verliezen die in 2008 de crisis hebben veroorzaakt. Voor zulke situaties geldt het voorzorgsprincipe: bij gebrek aan volledige informatie is het beter om op veilig te spelen. Het is gevaarlijk om de schattingen over die klimaatrisico’s te negeren alleen omdat we niet 100 procent zeker weten hoe groot ze zijn. Eigenaardig om in dit geval minder zwaar te tillen aan finan­ciële instabiliteit dan wanneer het om begrotingstekorten gaat.

Doodlopende weg

Wunsch en de ECB zien de klimaat­opwarming alleen als een stabiliteitsrisico. Maar in het mandaat van de Euro­pese Centrale Bank staat dat de instelling verplicht is het beleid van de Europese Unie te ondersteunen, dat geldt ook voor het milieubeleid. Als instelling van de EU is de ECB ook gebonden aan het klimaatakkoord van Parijs, en moet ze de opwarming dus helpen te beperken.

Om de opwarming onder 1,5 graad te houden, moeten we nu stoppen met nieuwe fossiele brandstoffen te ontginnen, zei het Internationaal Energieagentschap in oktober. De investeringen in hernieuwbare energie moeten ver­drievoudigen tegen 2030. De markt, de banken en investeringsfondsen bevinden zich op een doodlopende weg. Een belangrijk deel van de klimaatuitdaging is een finan­ciële uitdaging: hoe krijgen we het geld in versneld tempo waar het moet zijn? Als we willen investeren in een duurzame economie, moet de ECB haar macht gebruiken om het geld in de juiste richting te sturen.

Deze opinie verscheen eerder bij De Standaard.

Frank Vanaerschot, inhoudelijk medewerker bij FairFin;

Hielke Van Doorslaer, doctoraal onderzoeker internationale politieke economie aan het Ghent Institute for International and European Studies;

Jens van ‘t Klooster, FWO postdoctorale onderzoeker aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven;

Mattias Vermeiren, professor internationale politieke economie aan het Ghent Institute for International and European Studies.