In meerderheidssystemen zoals het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten is alle spanning geconcentreerd op verkiezingsdag. The winner takes it all. Dat betekent een paar uur met klamme handjes de resultaten zien binnenrollen, want die winnaar kan ook Donald Trump heten.
In proportionele kiessystemen is verkiezingsdag natuurlijk ook opwindend, maar wordt de spanning breder uitgesmeerd. Nadien moet een coalitie worden gevormd, en dat kan niet alleen lang duren maar ook vreemd lopen.
De kracht van zwakte
In Duitsland komt de grote verliezer van de verkiezingen als winnaar uit de coalitieonderhandelingen die deze week werden afgerond. De sociaaldemocratische SPD haalde vorig jaar haar slechtste resultaat sinds de Tweede Wereldoorlog, nog net boven de 20 procent.
Toch hebben SPD-voorzitter Martin Schulz en de zijnen hun stempel kunnen drukken op het regeerakkoord voor de 'Grote Coalitie' met Merkels CDU/CSU en de voornaamste ministerportefeuilles (Buitenlandse Zaken, Sociale Zaken, Justitie en – vooral – Financiën) kunnen binnenhalen.
De reden voor deze paradox is dat de SPD heeft kunnen profiteren van de "kracht van zwakte". Bij de achterban en een deel van de partijleiding is er erg weinig steun om opnieuw een coalitie met de CDU/CSU van Angela Merkel te vormen. Slechts een nipte meerderheid gaf partijleider Martin Schulz vorige maand op een partijcongres de toelating om de laatste fase van de coalitiegesprekken aan te vatten.
Maar dat gebrek aan interne steun is in onderhandelingen net een sterkte. Bij conflicten over de inhoud van het regeerakkoord of de verdeling van de ministerportefeuilles, kon Schulz steeds opwerpen: "als je me die toegeving niet gunt, dan gaan mijn partijleden dit akkoord nooit goedkeuren". Het mislukken van deze onderhandelingen en dus nieuwe verkiezingen is een scenario dat zijn gesprekspartner in de onderhandelingen, Merkel, absoluut wou vermijden.
De SPD heeft, naast meer geld voor pensioenen, onderwijs en infrastructuur, vooral ingezet op een ommezwaai van het Duitse beleid ten aanzien van de EU. Europa krijgt een prominente plaats in het regeerakkoord, helemaal aan het begin.
Er worden belangrijke voorstellen omarmd, zoals een Europees minimumloon, een Europees Monetair Fonds, en automatische hulp voor landen in economische moeilijkheden. Dat zijn belangrijke stappen in de richting van voorstellen die Emmanuel Macron vorig jaar heeft gelanceerd.
Macron kan dan ook tevreden zijn over deze uitkomst. In zekere zin was hij een onzichtbare formateur van deze regering. Vooral Schulz vindt dat er zich een historische kans voordoet om met deze Franse president de Unie te hervormen. Dat heeft hem doen besluiten om terug te komen op zijn belofte om niet meer in een coalitie met Merkel te stappen.
Hoe overtuigend is een kat in een zak?
De vraag is of het argument dat de SPD deze historische kans niet mag laten liggen ook de partijleden zal overtuigen. Die moeten de komende weken het regeerakkoord nog goedkeuren. Onder aanvoering van de jongerenpartij hebben de voorbije maand 24.000 nieuwe leden zich aangesloten, van wie wellicht een groot deel tegen het akkoord zal stemmen.
Om overtuigend te kunnen beloven dat deze regering Europa grondig zal hervormen, was het cruciaal dat de SPD de minister van Financiën mocht leveren. Wolfgang Schäuble heeft de voorbije jaren bewezen dat die in grote mate het Duitse Europa-beleid kan bepalen. Met weer een havik uit het CDU/CSU was een ommezwaai ongeloofwaardig.
Maar zelfs met de minister van Financiën in eigen rangen moeten de SPD-leden een gok wagen. De Europa-voorstellen zijn vaag geformuleerd, en de vraag is of de SPD ook in de regering boven haar gewicht zal kunnen blijven boksen.
Duitsland bepaalt natuurlijk niet alleen het beleid in Europa, en zelfs in tandem met Macron moeten voldoende andere lidstaten willen volgen. Zullen landen die de voorbije jaren op de lijn-Schäuble zaten (de Baltische staten, Finland, Nederland, België en sommige Oost-Europese lidstaten) mee de bocht maken? En is de SPD bereid de Duitse regering te laten vallen als het Europese luik van het regeerakkoord ondermijnd wordt, niet van binnenuit maar door de partners in Europa?
Risico’s
Er zijn dus nog veel risico’s verbonden aan deze onvoorziene uitkomst van de Duitse coalitieonderhandelingen. Als over enkele weken de leden niet bereid zijn een kat in een zak te kopen, is men terug naar af. Geven ze toch groen licht, dan dreigt ontgoocheling over het belangrijkste argument waarmee ze zich hebben laten verleiden, de hervorming van Europa. Op nog langere termijn is de vraag hoe de Duitse bevolking bij de volgende verkiezingen zal denken over een onwaarschijnlijke coalitie van verliezers.
Dit opiniestuk verscheen eerder in De Morgen.