Wist je dat Shakespeare zijn King Lear tijdens een quarantaine geschreven heeft? Het is een van de weetjes die in coronatijden circuleren op het internet. Nu velen van ons thuiswerken, lijkt het of we zeeën van tijd hebben voor werk, qualitytime met de kinderen of dat droomproject dat we al jaren voor ons uit schuiven. Geen verloren tijd meer in de file, eindelijk kunnen we onze bureaustoel inruilen voor een comfortabele sofa met zicht op de tuin. De realiteit blijkt teleur te stellen. Werknemers met kinderen slagen er niet in hun verschillende taken te combineren, en zelfs alleenstaanden zien hun productiviteit zienderogen dalen. Wat we op het werk in een paar uur konden afronden, kan nu dagen duren, en dat frustreert ons.
Nood aan refreinen
De Franse filosofen Gilles Deleuze en Félix Guattari hadden deze stress nochtans al lang voorspeld. Volgens Deleuze en Guattari hebben wij nood aan ‘refreinen’ om grip te krijgen op de realiteit. Net zoals we een liedje kunnen volgen dankzij de herhaling van het refrein, zijn rituelen, oriëntatiepunten en gewoontes nodig om het leven te kunnen volgen. De autorit tussen het werk en thuis bereidde ons psychologisch voor op een nieuwe fase van onze dag. Zulke gewoontes gaven ons duidelijke oriëntatie in het leven.
Nu zijn we die rituelen kwijt en schreeuwt onze agenda ‘horror vacui’. We kijken televisie in de zetel, maar nemen snel onze laptop erbij om werkmails te lezen. Uiteindelijk hebben we het tv-programma half gevolgd en de mails half gelezen. In plaats van duidelijke refreinen en strofes te volgen, verdwijnen we in een kakofonie van informatie. De dag ligt aan diggelen.
Het nadeel van deze nieuwe werksituatie is dat, zodra de grens tussen werk en vrije tijd vervaagt, de verplichtingen van het werk ons nooit loslaten. Door constante huishoudelijke taken of afleiding van de kinderen werken we minder efficiënt, maar we willen (en moeten van de baas) evenveel werken als anders. E-mails beantwoorden we uiteindelijk op de gekste uren en vergaderingen vinden plaats tijdens de vakantie of in het weekend, want wat is het verschil nog met de werkweek? We staan permanent op stand-by voor het werk. Bloomberg heeft al cijfers kunnen inkijken van Amerikaanse telewerkers. Zij blijken gemiddeld drie uur per dag meer te werken – zonder daarom drie uur productiever te zijn. Ze slagen er niet meer in hun dag te plannen als het ‘in hun kot’ permanent deadlines regent. Het kantoor gaf een houvast dat nu verdwenen is. Als dit zo doorgaat, riskeren we een tweede epidemie aan burn-outs te ontketenen.
Het recht op deconnectie
In coronatijden heeft iedereen zijn kruis te dragen. Telewerk aangenamer maken, is zeker niet de dringendste uitdaging. Veel werklozen dreigen weg te zakken in de armoede, zorgverleners stellen zich dag na dag bloot aan besmetting voor notoir lage lonen, kleine zelfstandigen dreigen failliet te gaan. Die problemen zijn en moeten onze prioriteit blijven. Maar als telewerk nog even de norm blijft, zullen we ons wel stilaan moeten aanpassen. De tijdelijke regelingen zijn voor velen onhoudbaar op langere termijn. Bovendien is dit een probleem waaraan we allemaal onmiddellijk iets kunnen doen. Door ons gedrag en bepaalde wetgeving aan te passen, kunnen we opnieuw refreinen in het leven roepen. Een nieuwe coronaetiquette zal deze crisis misschien niet oplossen, maar tenminste een beetje draaglijker maken.
Als collega’s kunnen wij in onze mails expliciet aangeven wanneer iets niet dringend is, we moeten het onszelf leren te vergeven als we een taak niet op tijd afwerken, werkgevers kunnen in samenwerking met vakbonden nieuwe telewerkregels afspreken. Door te tonen dat we geven om elkaars mentale gezondheid, zorgen we al voor elkaar vanop afstand.
Maar sommige zaken vereisen meer dan nieuwe gedragsregels. Ook de overheid kan het telewerk vergemakkelijken. Ze zou de maatregelen voor ouderschapsverlof bijvoorbeeld tijdelijk kunnen versoepelen. De Internationale Arbeidsorganisatie pleit bovendien al jaren voor een ‘recht op deconnectie’. Frankrijk heeft al sinds 2017 een wet die werkmails verbiedt buiten bepaalde kantooruren. Daarmee wordt wettelijk een onderscheid tussen werk en vrije tijd afgesproken. De coronacrisis is een kans om zulke goede initiatieven ook hier in België in te voeren. Stilaan tekent het nieuwe normaal zich af aan de horizon. Een nieuwe corona-etiquette moet garanderen dat we daar ook raken.
Tim Christiaens is filosoof aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven). Deze gastbijdrage verscheen eerder in De Standaard.
