Begin dit jaar keek iedereen naar Duitsland. Daar werd namelijk gestaakt voor het recht om (tijdelijk) minder te werken. En met succes, in februari sloot IG Metall een akkoord dat alle werknemers in de Duitse metaalsector enkele loonsverhogingen geeft, en de mogelijkheid om de arbeidstijd te verkorten. We kunnen één jaar later al enkele resultaten bekijken. Kozen de Duitsers voor tijd of geld? En voor welke soort tijd?
Keuzes: 28 urenweek en extra verlof
Ter herinnering, het akkoord bevatte twee grote tijdsgerelateerde keuzes. De meeste aandacht ging naar de zogenaamde ’28-urenweek’. Werknemers kregen via het akkoord de mogelijkheid om voor twee jaar 80% te gaan werken. Voor alle duidelijkheid, ze zouden dan ook 80% verdienen. Een soort deeltijds werk dus, alleen kregen de werknemers de garantie dat ze na die periode terug voltijds aan de slag kunnen gaan. Vele (vooral vrouwelijke) werknemers zitten namelijk vast in een deeltijdse job en kunnen moeilijk terug voltijds aan de slag. Daarop zou dit akkoord een antwoord bieden.
Veel minder aandacht ging naar een ander deel van het akkoord: de mogelijkheid om een stuk loon in te wisselen voor extra vakantie. De metaalarbeiders bedongen namelijk een extra jaarlijkse premie van 27,5% van het maandloon. Die extra premie kunnen de werknemers inwisselen voor 8 dagen extra vakantie. En opmerkelijk, daarvan worden er eigenlijk twee betaald door de werkgever omdat die 27,5% equivalent is aan 6 dagen werken. Die keuzeoptie staat enkel open voor werknemers met een motief zoals een zorgtaak voor kinderen of familieleden; en werknemers die shiftwerk doen. Die keuze moesten ze maken vóór 31 oktober van dit jaar.
Resultaten: extra verlof boven deeltijds werk
De eerste bevindingen zijn al binnen. IG Metall bevroeg ondernemingsraden in meer dan 1400 bedrijven om te kijken wat werknemers kozen of zullen kiezen. Interessant materiaal, want heel wat werknemers blijken tijd te kiezen boven geld. Zo zouden 190.000 werknemers kiezen voor de acht extra dagen verlof in plaats van de premie. De optie om twee jaar deeltijds te werken blijkt een stuk minder populair. Zo’n 8000 werknemers zouden hiervoor kiezen.
We zien dus dat de optie ‘extra verlof’ vele malen populairder is dan ‘tijdelijk deeltijds werk’. Daar zijn volgens mij enkele verklaringen voor.
Hoe kunnen we dit verklaren?
Ten eerste is het eenvoudigweg financieel. Twee jaar deeltijds werk is gelijk aan twee jaar deeltijds loon. Dat kan voor velen een te groot financieel engagement zijn. Daarom dat IG Metall in zijn eisenbundel een gedeeltelijke looncompensatie vroeg (vergelijkbaar met de uitkering voor tijdskrediet bij ons). Die eis hebben ze echter niet kunnen binnenhalen. De optie verlof voor premie heeft een veel kleinere financiële impact dan 20% van je loon kwijt zijn door deeltijds te werken. Bovendien is het s duidelijk interessanter. Je krijgt namelijk meer tijd dan wat je looninlevering eigenlijk waard is.
Daarnaast is het eenvoudigweg een kwestie van comfort. Iedereen weet wat verlof is en kan zich dus perfect inbeelden wat acht dagen extra verlof kunnen betekenen. De optie extra verlof zal niet veel veranderen aan het alledaagse werk van werknemer of zijn positie in het bedrijf, het effect ervan is perfect voorspelbaar en niet te groot. Het is dus een veilige keuze.
Deeltijds gaan werken, daarentegen, is veel moeilijker in te schatten qua effect. Zal je werklast ook verminderen met één vijfde? Wat zal je die dag thuis gaan doen? Zal het een effect hebben op je positie in het bedrijf? Zal je nog mee zijn met alles op het werk? Vele vragen, weinig zekerheden. Je moet dus al een sterke externe motivatie (zorg voor kinderen etc.) hebben om de stap te zetten. De garantie dat je na twee jaar opnieuw voltijds kan werken is niet genoeg om die onzekerheid weg te werken.
Maar volgens mij is er ook een psychologische verklaring. Bij de optie voor extra verlof wissel je een nieuwe jaarlijkse premie in voor extra verlof. Je geeft dus iets weg dat je eigenlijk nog niet gekregen hebt. Bij de deeltijds optie geef je een deel van je maandloon af. Je zal dus je maandelijks loonstrookje zien verminderen. Dat is moeilijk voor mensen, die hebben namelijk een loss aversion, verlies van loon wordt hard gevoeld.
En wat kunnen we daaruit leren?
Wat we leren is dat als je mensen de keuze geeft, er relatief veel kiezen voor tijd in plaats van geld. Inzetten op een vermindering van de arbeidstijd lijkt dus dicht aan te leunen bij de wensen van werknemers. Zelfs bij werknemers die reeds een 35-urenweek hebben zoals in de Duitse metaalsector.
Maar we zien ook dat als je de keuze geeft tussen verschillende opties tijd en soorten tijd, de meesten kiezen voor weinig loonverlies en extra tijd in volle dagen vakantie. De radicalere vermindering (met even radicaal loonverlies) is duidelijk minder populair.
Het is dan nu vooral uitkijken naar studies die kijken naar de effecten van zo’n keuze op enkele van de doelstellingen van minder werken zoals werkgelegenheid, gendergelijkheid, de combinatie werk en privé en werkdruk.
Dit opiniestuk verscheen eerder op dewereldmorgen.be.