Na acht jaar onder streng toezicht van schuldeisers verstrijkt het laatste van de drie Griekse "reddingspakketten" op 20 Augustus. Het einde van een tijdperk. Er zal echter weinig veranderen voor de Grieken - daar hebben de schuldeisers voor gezorgd. Hun economisch beleid ligt vast voor de volgende decennia: de krijtlijnen van het arbeidsmarktbeleid, de generositeit van het sociaal beleid, de liberalisering van de arbeidsmarkt. Gelijk welke richting de Grieken zouden uit willen gaan: ze zullen onder curatele blijven. Zonder einde in zicht.
Voorgoed onder de trojka
368 miljard vloeide naar Griekenland sinds 2010, waarbij het gros gebruikt werd om private risico's (staatsschulden gekocht door voornamelijk Franse en Duitse banken) af te kopen en te vervangen door nieuwe publieke schulden. Dat geld werd niet zomaar op tafel gelegd: in ruil moesten de Grieken radicaal bezuinigen en hun economie liberaliseren. Daartoe werd Griekenland onder curatele gesteld van een drievuldigheid, de zogenaamde trojka bestaande uit de Europese Commissie, de ECB, en het Internationale Monetaire Fonds (IMF).
Zoals het er nu uitziet, zal Griekenland zijn laatste schulden pas over 41 jaar afbetalen, in 2059 (!). Tot 75 procent van de schulden bij de Europese fondsen EFSF en ESM, naast die bij het IMF, afbetaald zijn, staan de Grieken onder versterkt toezicht. Zelfs als het buitengewoon optimistische terugbetalingsplan strikt wordt gerespecteerd, zal het minstens drie decennia duren voor de eindmeet wordt bereikt. Wat houdt dat in? De trojka blijft gewoon in het land en controleert of het socio-economische beleid van de Griekse regering, ook op érg lange termijn, nog naar hun zin is. De Commissie laat daarbij niet na te benadrukken dat het hier niet om een vierde memorandum gaat. Ze willen enkel dat de afspraken gerespecteerd worden. Elk kwartaal volgt een rapport.
Blijven snoeien
Dat is echter minder dan de halve waarheid. De Grieken zijn verplicht om jaarlijks een primair overschot van 3,5% te realiseren tot 2022. Daarna wordt het surplus van 2% verwacht tot 2060 (!). Er is geen enkel precedent voor zo'n imposante prestatie. Het IMF kon slechts 15 cases vinden van landen die meer dan 5 jaar in een recessie waren. Griekenland kende meer dan 7 jaar zonder groei sinds 2008. Geen enkel land slaagde er na zo'n periode in een overschot van meer dan 2 % te realiseren.
Om de afspraken na te komen moet de Griekse regering - en met haar de Griekse bevolking- een discipline aan de dag leggen die nergens, nimmer is vertoond. Daarnaast is het plan gebaseerd op projecties van de Europese Commissie die hopeloos optimistisch zijn. Daar zit een systeem in, aldus de Europese Rekenkamer, dat de rol van de Commissie in het Griekse drama heeft doorgelicht. Telkens was er een focus op besparingen op korte termijn, terwijl de negatieve effecten van besparingen op lange termijn werden onderschat. Er was een naïef geloof in de positieve groeieffecten van structurele hervormingen en er werd geen rekening gehouden met de Griekse capaciteit om bepaalde maatregelen door te voeren.
Hoe ziet het er vandaag uit? Het beoogde overschot werd in 2017 gehaald door 800 miljoen te snoeien in de publieke investeringen, in een land waar de netto-investeringen negatief zijn. Tezelfdertijd liet Griekenland, drijvend op de meest gunstige conjunctuur sinds 2008, het laagste groeicijfer in de hele Eurozone optekenen (1,4%). Met andere woorden: het zou een mirakel zijn als het surplus op lange termijn wordt volgehouden.
Langs de achterdeur
Wanneer dat niet gebeurt, zal de Commissie onmiddellijk ingrijpen. Zo kan de Commissie "aanbevelingen" doen om het Griekse beleid te corrigeren, die automatisch worden aangenomen als ze niet worden afgewezen door een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten. Plotsklaps kan een nieuwe privatisering, besparing of loonsverlaging beslist worden. Daarenboven hebben de instituties tijdens de onderhandelingen over de uitbetaling van de tweede schijf van het laatste memorandum een handig mechanisme uitgevonden. Als ze vermoeden dat het overschot kleiner zou kunnen uitvallen, kunnen ze automatisch nieuwe besparingen opleggen, tot een grens van 2% van het BBP - een fraaie 3,5 miljard euro.
De belangrijkste speler is formeel apolitiek: de ECB zal nauw betrokken worden bij het versterkte toezicht. Hoewel de andere instituties nog redelijk wat financiële leverage hebben ten opzichte van de Grieken, kunnen ze niet langer dreigen met het weigeren van een volgend krediet. De toolkit van de ECB is veel ruimer. Vrij van democratische controle, kan de ECB op elk moment dat ze dat wenst een lidstaat van de Eurozone tot gehoorzaamheid aanmanen. Dat demonstreerde de ECB al in 2015, toen het tijdens de eindeloos aanslepende onderhandelingen met de Europese schuldeisers de druk steeds verder opdreef. De liquiditeitssteun voor de Griekse financiële sector werd gaandeweg bevroren. Zo werd de Griekse economie langzaam maar zeker gewurgd: deposanten konden niet langer aan hun spaargeld, internationaal betalingsverkeer werd onmogelijk.
Permanente post-politiek
De lezer kan zich de knieval van de Griekse premier Alexis Tsipras uit de zomer van 2015 nog herinneren. Na het referendum, waarin de Griekse bevolking massaal het nieuwe memorandum afwees, zette hij uiteindelijk z'n handtekening achter een akkoord met punitieve voorwaarden: een hoger overschot, meer en snellere privatiseringen, maar wel de belofte van schuldenverlichting. Die is er nog steeds niet gekomen, hoewel de Griekse schulden zonder nooit draagbaar kunnen zijn. In juni kwam er wel een verdere uitrekking van de terugbetalingstermijnen. Zo wordt automatisch de bewaking verlengd. Door het einde van het derde reddingspakket komt de controle van de schuldeisers op het Griekse beleid dus niet ten einde. Er verandert niets. Door het versterkte toezicht in combinatie met de eindeloze terugbetalingen wordt het trojkabestuur een permanent regime.
Politiek gaat over de vraag: "wie krijgt wat, wanneer en hoe?". Die antwoorden op die vragen lijken voor Griekenland min of meer vast te staan. Er lijkt geen manier om, binnen de Eurozone, aan een permanent krimpbeleid te ontsnappen. Tot enkele jaren terug poneerden verschillende commentatoren dat de Griekse samenleving de gevolgen van een economische depressie zonder precedent niet op lange termijn zou kunnen dragen. Er moest een einde komen aan één van twee zaken: de pijn of het Griekse eurolidmaatschap. Zij kregen ongelijk. Tsipras wees uiteindelijk de Grexit af, hij durfde de gigantische risico's niet aan. Griekenland draagt z’n lot, zonder veel hoop op beterschap.
Deze opinie verscheen eerder in de reeks De Doordenkers op knack.be.