"Als werklozen merkten dat ze de rekeningen niet langer kunnen betalen, zullen ze harder hun best doen." Dat zei Zuhal Demir (N-VA) in 2015. "Het enige wat de meesten nodig hebben is een wekker", voegde ondernemer Rudi De Kerpel er deze week aan toe op Twitter. Pijnlijk, maar nog pijnlijker is dat dit soort toogpraat nu regeringsbeleid wordt, met de beslissing om de degressiviteit van de werkloosheidsuitkering te versterken.
Die beslissing is gebaseerd op twee principes, die beide volledig van de pot gerukt zijn. Het eerste is dat er genoeg werk is voor iedereen. Econoom Stijn Baert (UGent) schreef in De Standaard: we hebben "veel vacatures en (relatief) weinig werklozen" (DS 25 juli). Zelfs in Vlaanderen klopt dat niet. Er waren eind juni 52.302 openstaande vacatures rechtstreeks aan de VDAB gemeld, voor 184.191 niet-werkende werkzoekenden. Zelfs als je alle vacatures kan invullen – bijna onmogelijk – zijn er nog meer dan 132.000 werkzoekenden. Er zijn dus te weinig, niet te veel vacatures.
Zeker voor oudere werkzoekenden is dat het geval. Het aantal werkzoekende 50-plussers verviervoudigde van 12.430 in mei 2001 naar 58.003 in mei 2018. Baert ontdekte in eigen onderzoek al het bestaan van leeftijdsdiscriminatie. Het alternatief voor het stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag (SWT) is niet méér tewerkstelling, wel een verarming van oudere werknemers. Een dubbele straf, na de confrontatie met een pijnlijk ontslag.
Geen hangmat
Het tweede principe: we moeten werklozen "voldoende prikkelen om meer vacatures te overwegen", om Stijn Baert te citeren. Alsof dat nu niet gebeurt. In 2016 behoorde 49,1 procent van de werklozen tot de groep met een armoederisico, voor werkenden was dat slechts 5 procent. Denken dat werkloosheid een comfortabele hangmat is, getuigt van een gigantische ivorentorenmentaliteit.
De riedel dat we werklozen financieel moeten prikkelen, is bovendien gebaseerd op het dogma van de homo economicus, niet op gedegen onderzoek. Integendeel, er is net heel wat onderzoek dat tegenspreekt dat genereuze uitkeringen leiden tot meer werkloosheid.
Ook in België spreken onderzoekers dat economische dogma tegen. Ides Nicaise (KU Leuven) stelt dat "lagere uitkeringen niet meer mensen aan het werk [zetten] – vooral niet bij de meest kansarme werkzoekenden. (…) Dat komt omdat de financiële druk hen wel harder doet zoeken, maar hen niet meer kansen biedt." Bea Cantillon (UAntwerpen) zei vorig jaar al: "Een werkloze ligt vandaag echt niet meer in de hangmat. Die wordt eruit geschopt."
Elke expert sociale zekerheid stelt dat lagere uitkeringen niet helpen om meer mensen aan het werk te krijgen en wél meer mensen in armoede duwen. Maar raad eens wat de regering-Michel doet?
Het ergste is dat ze speelt met de levens van mensen. De negatieve effecten van werkloosheid op de (mentale) gezondheid zijn groot en zijn al lang bekend. Genereuze uitkeringen kunnen die gezondheidseffecten deels tenietdoen, en volgens sommige studies zelfs het aantal zelfdodingen – het gevolg van meer werkloosheid – verminderen.
De regering neemt dus grote risico’s, en dat allemaal om in 2019 12.500 jobs extra in te vullen, als haar prognose al zou kloppen. 12.500 jobs, terwijl er meer dan 460.000 niet-werkende werkzoekenden in België zijn.
Het kan ook anders
Wat is dan het alternatief?
1. Aangezien er onvoldoende jobs zijn voor elke werkzoekende, moeten we alle uitkeringen verhogen tot boven de armoedegrens, en moeten we ze minder voorwaardelijk en minder degressief maken. Uitkeringen boven de armoededrempel staan trouwens in het regeerakkoord.
2. Om werkloosheid te bestrijden, kun je denken aan vormen van arbeidsduurvermindering, betere en onmiddellijke begeleiding van werkzoekenden door de VDAB en kun je werkgevers aansporen om discriminatie tegen te gaan. Een groeipad voor de sociale economie is een veel beter idee dan de schabouwelijke gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen. En aangezien de privésector er niet in slaagt om voldoende werkbare jobs voor iedereen aan te bieden, is een jobgarantie bij de overheid, door diverse economen in de VS bepleit, het onderzoeken waard.
3. Knelpuntberoepen zijn vaak niet de meest aantrekkelijke beroepen. Volgens de gegevens van de VDAB spelen slechte arbeidsomstandigheden in meer dan twee vijfde van die beroepen een rol om voldoende werknemers te vinden. Werkgevers zouden dus ook eens kunnen proberen om een hoger loon en betere arbeidsomstandigheden aan te bieden.
In plaats daarvan zetten zij druk op de regering om werklozen zodanig wanhopig te maken dat ze gelijk welke job zouden aannemen onder gelijk welke voorwaarden. Een zoveelste deal in het belang van de werkgevers, met meer miserie voor de zwaksten in onze samenleving tot gevolg. Als het niet zo systematisch zou gebeuren, zou je denken dat de ministers in Hertoginnedal last hadden van een zonneslag.
Dit opiniestuk verscheen op 27/07/2018 in De Standaard.